ویژگی‌های ماه رجب از منظر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)

نگارش در تاريخ شنبه 29 فروردين 1394برچسب:ویژگی‌های ماه رجب از منظر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله),

توسط اسماعیل بامری

ویژگی‌های ماه رجب از منظر پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله)

بندگان خدا با رسیدن موسم رجب در معرض رحمت و رضوان الهی قرار دارند که به اندک تلاشی و عمل به ساده‌ترین دستورات این ماه، به عالی‌ترین مقامات معنوی دست می‌یابند.

عبدالکریم پاک نیا تبریزی

مقدمه

تاکی به تمنای وصال تو یگانه
اشکم شود از هر مژه چون سیل روانه
خواهد به سر آید، شب هجران تو یا نه؟
ای تیر غمت را دل عشاق نشانه
جمعی به تو مشغول و تو غایب ز میانه
رفتم به در صومعه عابد و زاهد
دیدم همه را پیش رخت راکع و ساجد
در میکده رهبانم و در صومعه عابد
گه معتکف دیرم و گه ساکن مسجد
یعنی که تو را می‌طلبم خانه به خانه^{^[1]}

ماه رجب، آغاز پرفضیلت‌ترین ماه‌های سال قمری (رجب، شعبان و رمضان) است. ماه رجب را «أَصَب» به مناسبت ریزش رحمت الهی می‌گویند و به مناسبت تعطیل شدن جنگ و قتال و حرمت و عظمت آن «اَصَمْ» نام‌گذاری کرده‌اند.^{^[2]}

ماه رجب، به دلیل برخورداری از مزایای گوناگون و توجه به ابعاد معنوی و مناسبت‌های آن، ماه معرفت، عبادت، ولایت، رسالت، شهادت، شرافت و عبودیت است و رجب به معنای باعظمت است.^{^[3]}

این ماه پربرکت نامهای دیگری نیز دارد؛ نام‌هایی مثل ماه آمرزش‌خواهی (شهرُ الاستغفار)؛ ماه تک (رَجَبُ آلفرد) به دلیل تنها واقع‌شدن و جدا شدن آن از سایر ماه‌های حرام؛ ماه سرشار (رَجَبُ الاَصَبّ) به دلیل نزول سرشار رحمت الهی؛ ماه امیرمؤمنان (شهرُ امیرِالمؤمنین)، ماه ریسمان الهی (اَصَمْ) یعنی برخوردار از فضیلتهای بسیار و یا به معنای کر و ناشنوا که از شهادت به گناهان بندگان در روز قیامت کر است و فقط به خوبی‌ها شهادت می‌دهد و بالاخره نام دیگرش رجب المرجَّب به معنای بزرگ و باهیبت است که حقیقتاً مهابت معنوی این ماه تمام عاشقان راه حق و سالکان طریق سعادت را تحت تأثیر قرار می‌دهد و آنان با زبان حال و قال زمزمه می‌کنند که:

عقده دل وا نما، ماه رجب می‌رسد
هلهله کن عاکفا، ماه طرب می‌رسد

با توجه به اهمیت مناسبت‌های مختلف ماه رجب و مراسم‌های عرفانی آن، در این نوشتار با اشاره به عظمت و فضائل ماه مبارک رجب، نکات و لطائفی را در این مورد، به عاشقان معرفت و پاسداران معنویت، تقدیم می‌کنیم.

امیدواریم در پرتو آشنائی بیش‌تر با معارف قرآن و اهل‌بیت (علیهم السلام) از این فرصت‌های طلائی بیش‌ترین بهره را برده و در گسترش عطر معنویت در جامعه از این طریق سهیم باشیم. انشاءالله

رسول اکرم (صلی الله علیه و آله) در فضیلت این ماه می‌فرماید: «أَلَا إِنَّ رَجَبَ شَهْرُ اللَّهِ الْأَصَمُّ وَ هُوَ شَهْرٌ عَظِیمٌ وَ إِنَّمَا سُمِّیَ الْأَصَمَ لِأَنَّهُ لَا یُقَارِنُهُ شَهْرٌ مِنَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ حُرْمَةً وَ فَضْلًا وَ کَانَ أَهْلُ الْجَاهِلِیَّةِ یُعَظِّمُونَهُ فِی جَاهِلِیَّتِهَا؛^{^[4]}[ای مردم] بدانید که ماه رجب ماه "اصم" خداوند است و همانا ماهی است بس بزرگ و علت نام‌گذاری این ماه به "اصم" این است که هیچ ماهی از ماه‌های سال از نظر فضیلت و حرمت نزد خدای تبارک و تعالی، به آن نمی‌رسد. حتی اهل جاهلیت نیز در عین جاهلیتشان آن را گرامی می‌داشتند.»

الف. ویژگی‌های ماه رجب از منظر پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله)

1. در آستانه رضوان الله

بندگان خدا با رسیدن موسم رجب در معرض رحمت و رضوان الهی قرار دارند که به اندک تلاشی و عمل به ساده‌ترین دستورات این ماه، به عالی‌ترین مقامات معنوی دست می‌یابند؛ به این جهت رسول گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله) فرمود:«أَلَا فَمَنْ صَامَ مِنْ رَجَبٍ یَوْماً إِیمَاناً وَ احْتِسَاباً اسْتَوْجَبَ رِضْوَانَ اللَّهِ الْأَکْبَرَ وَ أَطْفَی صَوْمُهُ فِی ذَلِکَ الْیَوْمِ غَضَبَ اللَّهِ وَ أَغْلَقَ عَنْهُ بَاباً مِنْ أَبْوَابِ النَّارِ؛ وَ لَوْ أَعْطَی مِلْ‌ءَ الْأَرْضِ ذَهَباً مَا کَانَ بِأَفْضَلَ مِنْ صَوْمِهِ؛^{^[5]}بدانید که اگر کسی یک روز رجب را به خاطر ایمان و پاداش الهی روزه بگیرد، سزاوار رضایت بزرگ‌تر خداوند می‌شود و روزه او در این روز خشم خدا را خاموش کرده و دری از درهای آتش را به روی او می‌بندد. و اگر به اندازه زمین طلا بدهد، بهتر از روزهٔ ماه رجب نخواهد بود.»

2. ماه پیامبر(صلی الله علیه و آله)

آن گرامی ماه رجب را ماه خویش می‌خواند، چرا که هر مناسبت و عملی در این ماه با وجود مقدس آن حضرت پیوند دارد؛ به‌ویژه بعثت آن وجود گرامی در این ماه که آغاز نجات عالم هستی از جهل و ظلمت شد. رسول خدا (صلی الله علیه و آله) می: «أَلَا إِنَّ رَجَبَ وَ شَعْبَانَ شَهْرَایَ وَ شَهْرَ رَمَضَانَ شَهْرُ أُمَّتِی؛‌^{^[6]} آگاه باشید! ماه رجب و ماه شعبان دو ماه من هستند و ماه رمضان ماه امتم.»

3. فقط عمل خالص

پیامبر گرامی (صلی الله علیه و آله) شرط اساسی استفاده از برکات ماه رجب را فقط عمل مخلصانه می‌داند و می‌فرماید: «وَ لَا یَسْتَکْمِلُ أَجْرَهُ بِشَیْ‌ءٍ مِنَ الدُّنْیَا دُونَ الْحَسَنَاتِ إِذَا أَخْلَصَهُ لِلَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ؛^{^[7]}[در پذیرش اعمال ماه رجب،] جز حسنات چیز دیگری از امور دنیا پاداش او را کامل نمی‌کند، البته در صورتی که خالصانه فقط برای خدای عزّوجلّ انجام داده باشد.»

4. ده دعای مستجاب

یکی از بهترین پاداش‌های این ماه، ده دعای مستجاب در هنگام افطار است که حضرت فرمود: «وَ لَهُ إِذَا أَمْسَی عَشْرَ دَعَوَاتٍ مُسْتَجَابَاتٍ إِنْ دَعَا بِهِ دَاعٍ بِشَیْ‌ءٍ فِی عَاجِلِ الدُّنْیَا أَعْطَاهُ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ وَ إِلَّا ادَّخَرَ لَهُ مِنَ الْخَیْرِ أَفْضَلَ مِمَّا دَعَا مِنْ أَوْلِیَائِهِ وَ أَحِبَّائِهِ وَ أَصْفِیَائِهِ؛^{^[8]}و موقعی که شب و هنگام افطار روزه‌دار در ماه رجب فرامی‌رسد، از سوی خداوند ده دعای مستجاب دارد. اگر خواسته دنیایی داشته باشد، خدا به او می‌دهد و الا خیرهایی برای او ذخیره می‌کند که از بهترین چیزهایی است که اولیا و برگزیدگان خدا آن را در دعای خود خواسته‌اند.»

5. ماه آغاز زندگی پاک

مَنْ صَامَ مِنْ رَجَبٍ ثَلَاثِینَ یَوْماً نَادَی مُنَادٍ مِنَ السَّمَاءِ یَا عَبْدَ اللَّهِ أَمَّا مَا مَضَی فَقَدْ غُفِرَ لَکَ فَاسْتَأْنِفِ الْعَمَلَ فِیمَا بَقِیَ؛^{^[9]}کسی که سی روز از ماه رجب را روزه بگیرد، یک منادی از آسمان صدا می‌زند: ای بنده خدا گذشته‌ات بخشیده شد، در بقیه عمر عمل خود را از نو شروع کن.»

و در ادامه رسول خدا(صلی الله علیه و آله)وعدهٔ بهترین پاداش بهشتیان را به او می‌دهد.

روشی سهل‌الوصول

در ادامه گفتگوی پیامبر (صلی الله علیه و آله) با مسلمانان عرض شد: ای پیامبر خدا، کسی که به علت ضعف یا مرض، یا بانویی که به علت عذر شرعی نتواند روزه بگیرد، چه‌کاری انجام دهد تا به آنچه فرمودی برسد؟

آن حضرت فرمود: « یَتَصَدَّقُ کُلَّ یَوْمٍ بِرَغِیفٍ عَلَی الْمَسَاکِینِ وَ الَّذِی نَفْسِی بِیَدِهِ إِنَّهُ إِذَا تَصَدَّقَ بِهَذِهِ الصَّدَقَةِ کُلَّ یَوْمٍ نَالَ مَا وَصَفْتُ وَ أَکْثَرَ إِنَّهُ لَوِ اجْتَمَعَ جَمِیعُ الْخَلَائِقِ کُلُّهُمْ مِنْ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْضِ عَلَی أَنْ یُقَدِّرُوا قَدْرَ ثَوَابِهِ مَا به لغوا عُشْرَ مَا یُصِیبُ فِی الْجِنَانِ مِنَ الْفَضَائِلِ وَ الدَّرَجَاتِ؛ برای هر روز قرص نانی به مساکین صدقه بدهد. قسم به کسی که جانم به‌دست اوست، اگر هر روز این‌طور صدقه بدهد، به آنچه گفتم و بیش از آن می‌رسد؛ زیرا اگر جمیع مخلوقات آسمان‌ها و زمین همگی جمع شوند تا مقدار ثواب این عمل را معین کنند، به یک دهم فضائل و درجاتی که در بهشت به آن می‌رسد، نمی‌رسند.»

عرض شد: ای رسول خدا کسی که نتواند صدقه بدهد چه کاری انجام دهد تا به آنچه فرمودی برسد؟ حضرت فرمودند:

«یُسَبِّحُ اللَّهَ عَزَّوَجَلَّ کُلَّ یَوْمٍ مِنْ رَجَبٍ إِلَی تَمَامِ ثَلَاثِینَ یَوْماً بِهَذَا التَّسْبِیحِ مِائَة مَرَّة؛ با این تسبیح در هر روزِ ماه رجب صد بار خدا را این‌گونه تسبیح می‌کند تا سی روز تمام شود: سُبْحَانَ الْإِلَهِ الْجَلِیلِ سُبْحَانَ مَنْ لَا یَنْبَغِی التَّسْبِیحُ إِلَّا لَهُ سُبْحَانَ الْأَعَزِّ الْأَکْرَمِ سُبْحَانَ مَنْ لَبِسَ الْعِزَّ وَ هُوَ لَهُ أَهْلٌ.»[10]

6. رفع عذاب در این ماه

ثوبان از همراهان پیامبر (صلی الله علیه و آله) می: با رسول خدا (صلی الله علیه و آله) در قبرستان بودیم. حضرت ایستاد و گذشت و دوباره ایستاد. عرض کردم: یا رسول‌الله، چرا این‌گونه رفتار می‌کنید؟ پس آن حضرت گریه شدیدی کرد، ما هم گریه کردیم. آنگاه فرمود: «هَؤُلَاءِ یُعَذَّبُونَ فِی قُبُورِهِمْ فَدَعَوْتُ اللَّهَ أَنْ یُخَفِّفَ عَنْهُمْ فَفَعَلَ فَلَوْ صَامُوا مِنْ رَجَبٍ وَ قَامُوا لَیْلَهُ مَا عُذِّبُوا فِی قُبُورِهِمْ؛[11][ای ثوبان] اینان کسانی هستند که عذاب می‌شوند در قبورشان؛ من از خدای متعال درخواست کردم که عذاب آنها را تخفیف دهد و خداوند عذاب آنها را تخفیف داد. [سپس پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود:] اگر [کسانی از اهل این قبرستان، که در عذاب‌اند، یک روز] از ماه رجب را روزه گرفته بودند و یک شب را تا صبح قیام می‌کردند و به عبادت می‌پرداختند، در قبرها معذب نمی‌شدند.»

سایر ویژگی‌های ماه رجب در نگاه پیامبر گرامی اسلام (صلی الله علیه و آله)، عبارتند از: «ماه حرام»، «بهترین زمان انجام عمره»، «موسم عذرخواهی»، «فرصت تکمیل خوبی‌ها» و... که در اینجا بنا به رعایت اختصار، از ذکر روایات مربوط به این ویژگی‌ها صرف نظر می‌کنیم.